Το σχολείο στα «ΠΕΤΡΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ» της Χούντας

ΕΤΑΙΡΙΑ ΔΙΑΣΩΣΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΑΡΧΕΙΩΝ 1967-’74 Κ.-Δ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1967 - ΙΟΥΛΙΟΣ 1974:

     «Η πάλη του ανθρώπου εναντίον της εξουσίας είναι η πάλη της μνήμης εναντίον της λήθης… Αρχίζεις να διαλύεις έναν λαό αφαιρώντας τη μνήμη του. Καταστρέφεις τα βιβλία του, την κουλτούρα και την ιστορία του. Έπειτα άλλοι γράφουν βιβλία γ’ αυτόν, του προσφέρουν μια άλλη κουλτούρα και επινοούν μια άλλη ιστορία. Στη συνέχεια ο λαός αρχίζει σιγά-σιγά να ξεχνά ποιος είναι και τι ήταν.» (Μίλαν Κούντερα, Το βιβλίο του γέλιου και της λήθης, 1979)

     Πρέπει ή δεν πρέπει να θυμόμαστε; Συντελεί η ιστορική μνήμη στην επούλωση των τραυμάτων ή μήπως τα κακοφορμίζει; Είχε δίκιο ο Νίτσε που θεωρούσε τη λήθη «υπέρτατη μορφή ευτυχίας» - την ίδια στιγμή που έγραφε ότι η ιστορική συνείδηση ξεχωρίζει τους ανθρώπους από τα ζώα; Πόση ιστορική αλήθεια αντέχουμε;

     Η επίσημη εκδοχή της ιστορίας θεωρεί την επτάχρονη τυραννία ως «θλιβερή παρένθεση που έκλεισε οριστικά και αμετάκλητα». Δεν είναι όμως αυτή η αλήθεια. Η δικτατορία δεν ήταν «κεραυνός εν αιθρία» ή απλώς «η ανταρσία μιας ομάδας επίορκων αξιωματικών». Αντίθετα, το καθεστώς των νικητών του εμφυλίου πολέμου (Παλάτι-Στρατός) ζέσταινε στον κόρφο του το «αυγό του φιδιού» και λειτούργησε, τελικά, ως εκκολαπτική μηχανή της Χούντας. Μάλιστα το Σύνταγμα του 1952 προέβλεπε την επιβολή «καταστάσεως πολιορκίας», δηλ. δικτατορίας με κοινοβουλευτικό μανδύα(!). Έτσι, «μετά τα Ιουλιανά του 1965, ο διάχυτος φόβος των κυρίαρχων τάξεων τις έκανε αντικειμενικά πρόθυμες να αποδεχτούν την αντικατάσταση του κοινοβουλευτικού καθεστώτος από ένα καθεστώς έκτακτης ανάγκης», έγραψε ο Αριστόβουλος Μάνεσης.

     Το «πράσινο φως» για το πραξικόπημα άναψε στην Ουάσιγκτον το Φλεβάρη του 1967, καθώς η χώρα μας αποτέλεσε πειραματικό εργαστήρι του «Ψυχρού Πολέμου» και προγεφύρωμα στρατηγικής σημασίας για τον έλεγχο των πετρελαίων της Μ. Ανατολής και την καταστολή  των αντιιμπεριαλιστικών αραβικών κινημάτων. Οι ΗΠΑ δεν τηρούσαν απλώς «μια στάση ανοχής προς τους δικτάτορες», όπως προκλητικά γράφει το βιβλίο Ιστορίας της Γ΄ Λυκείου 47 χρόνια μετά (!), αλλά επέβαλαν  και συνέβαλαν με κάθε τρόπο στην επιβίωση του τυραννικού καθεστώτος.

    Η δικτατορία ποτέ δεν κατάφερε να αποκτήσει λαϊκή βάση, γιατί ήταν ένα βάρβαρο, καταπιεστικό καθεστώς, που δολοφόνησε, βασάνισε, έκλεισε στις φυλακές και τα ξερονήσια χιλιάδες δημοκρατικούς πολίτες. Η χούντα έδειξε ιδιαίτερο ζήλο στο να «εκπαιδευθεί ο παντελώς αδιαφώτιστος ελληνικός λαός εις τας ιδεολογικάς αρχάς της Επαναστάσεως, ώστε να μην επαναληφθούν αι εγκληματικαί πράξεις των ξενοκίνητων ερυθρών διαβόλων». Για να εξυπηρετήσει αυτόν τον «θεάρεστο σκοπό» έβαλε στο «γύψο» και το σχολείο, αφού το «καθάρισε» από τους «μη νομιμόφρονας» εκπαιδευτικούς, ενώ όσους/ες «δεν συνεμορφώθησαν προς τας υποδείξεις» τους έστειλε στα ξερονήσια και τις φυλακές.

    Η «Εθνική και Ηθική Διαπαιδαγώγησις» (Ε.Η.Δ.) των νέων περιελάμβανε, μεταξύ άλλων, το κυνήγι των μακρυμάλληδων, των ομοφυλόφιλων, το υποχρεωτικό κούρεμα, την ποδιά κάτω από το γόνατο και την κορδέλα με τα εθνικά χρώματα στα μαλλιά και, φυσικά, τον εκκλησιασμό, τη λογοκρισία και την απαγόρευση χιλιάδων βιβλίων, ακόμη και του ελληνοβουλγαρικού λεξικού!

Το σχολείο φορτώθηκε με την «θεάρεστον αποστολήν» να υμνολογεί τα έργα και ημέρας του «αρχηγού της Επαναστάσεως κ. Παπαδοπούλου ο οποίος με θαυμαστήν αντοχήν και συνέπειαν κατέστη ο ΠΡΩΤΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ και Δημιουργός της Νέας Ελλάδας» (!)

   Οι σχολικές μονάδες μετατράπηκαν, στην πράξη, σε στρατιωτικές. Ενδεικτικές είναι οι απείρου κάλλους διαταγές χουντικού επιθεωρητή προς τους «δασκάλους του Γένους» (sic), ώστε να αντιμετωπίσουν «τας ποικίλας φωνάς κοαζόντων βατράχων..., τα ερυθρά ρύγχη αρκτίων άρκτων που προβάλλονται και δη εν χορώ προ των προθύρων των δωμάτων μας». Αποφασίζει λοιπόν και διατάσσει: «απαγορεύεται το θαμίζειν εις κέντρα κακόφημα, το συσφαιρίζειν και βωμολοχεύεσθαι μετά των πολιτών». Ιδιαίτερα εφιστά την προσοχή «των εριτίμων κυριών και δεσποινίδων ότι η ατημέλεια προκαλεί αποστροφήν. Ούτω έτι πλέον το καπνίζειν υπό των γυναικών, το μινιφουστοφορείν, το οφρυοβλεφαρογράφειν σκορπίζουν την αηδίαν, διότι το Εκπαιδευτήριον δεν είναι αίθουσα ντιορικών επιδείξεων αλλά ιερά Κιβωτός θείων λειτουργημάτων»(!). Υπερακοντίζοντας, οι εγκάθετοι στο Δ.Σ. της ΕΛΜΕ Θεσσαλονίκης-Κιλκίς-Χαλκιδικής στις 20-7-1970 καλούσαν «ευθαρσώς και απεριφράστως» τους πραξικοπηματίες να «προσέξουν», διότι η "Μέση Εκπαίδευσης θηλυκοποιείται"(!). Η «ικανότητα προσαρμογής»-συμμόρφωσης προς τις γελοίες αυτές υποδείξεις ήταν το βασικότερο κριτήριο αξιολόγησης των εκπαιδευτικών από τους εγκάθετους επιθεωρητές.

   Οι «Έλληνες θα απαλλαγούν από το σαράκι του εγωκεντρισμού, θα εξυγιάνουν τους εαυτούς τους και θα συγκροτήσουν τον περιούσιον λαόν του Κυρίου, με την ακατάπαυστον δογματικήν επανάληψιν της εθνικής ιδέας υπό την μορφήν του συνθήματος «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών», έκρωζε ο δικτάτορας.

    Οι γκεμπελίσκοι της χούντας παρά τις άοκνες προσπάθειές τους δεν κατάφεραν να εθίσουν τη μαθητική νεολαία στο δηλητήριο της προπαγάνδας τους. «Αι διαφωτιστικαί ομιλίαι» στα σχολεία όχι μόνον δεν κατάφεραν να ευνουχίσουν τις συνειδήσεις των εφήβων, αλλά και μετατράπηκαν σε μπούμερανγκ για τους εμπνευστές τους. Ο αιματηρός ξεσηκωμός του Πολυτεχνείου και η πτώση του τυραννικού καθεστώτος λίγους μήνες μετά αποτελούν τρανταχτές αποδείξεις.:

 «Εδώ Πολυτεχνείο Θεσσαλονίκης, καλούμε τους καθηγητές Μέσης Εκπαίδευσης και τους δασκάλους να αναλάβουν τις ευθύνες τους. Στιγματίζοντας το πικρό δηλητήριο της αμάθειας που προσφέρθηκε στα Ελληνόπουλα την τελευταία επταετία, να αναλάβουν επιτέλους τον ρόλο τους.

»Καταγγέλλουμε το εξοντωτικό πλαίσιο που τους μεταβάλλει από πνευματικούς λειτουργούς σε όργανα της κρατικής γραφειοκρατίας και τους ζητούμε να συμπαρασταθούν στους πρώην μαθητές τους.

»Έλληνες δάσκαλοι, σταθείτε στο ύψος του κοινωνικού σας ρόλου. Πείτε στα παιδιά σας την αλήθεια. Συμπαρασταθείτε με απεργίες, διαδηλώσεις και καταλήψεις στον αγώνα του ελληνικού λαού ενάντια στον φασισμό. Τα πανεπιστήμια όλης της χώρας κρατάνε και σας περιμένουν...»

Αυτή η αγωνιώδης έκκληση των μαθητών/τριών ακουγόταν, μεταξύ άλλων, στις 16-17 Νοέμβρη του 1973, από τη «μοναδική ελεύθερη γωνιά της πόλης», από το ραδιοφωνικό σταθμό του «Ελεύθερου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης» που εξέπεμπε από την Πολυτεχνική Σχολή.
Η Θεσσαλονίκη συνέβαλε σημαντικά στον αγώνα κατά της Χούντας. Με την επικράτηση του πραξικοπήματος άρχισαν να συγκροτούνται και να δρουν οι αντιστασιακές οργανώσεις ΠΑΜ, Ρήγας Φερραίος, Δημοκρατική Άμυνα, Σπουδαστική - Λαϊκή Πάλη, Κίνημα 29ης Μαΐου, Αντι-ΕΦΕΕ, ΚΚΕ-ΚΝΕ,  OMΛΕ, ΕΚΚΕ-ΑΑΣΠΕ, ΠΑΚ αλλά και ανένταχτοι αγωνιστές.

Βαρύ το τίμημα: τρεις δολοφονημένοι, ο νεολαίος Γιάννης Χαλκίδης, ο αγωνιστής Βασίλης Μπεκροδημήτρης, ο βουλευτής της ΕΔΑ Γιώργης Τσαρουχάς, χιλιάδες οι «προληπτικώς εκτοπισμένοι» στα ξερονήσια, πάνω από 100 οι καταδικασμένοι σε βαριές ποινές, 12 σε ισόβια κάθειρξη. Ας μην ξεχνάμε ότι η δολοφονία του Γρ. Λαμπράκη στην πόλη μας στις 22 Μαΐου 1963 ήταν βασικός κρίκος μιας μακριάς αλυσίδας συνωμοσιών και εγκλημάτων με στρατηγικό στόχο την επιβολή δικτατορίας. Γιατί «το τρίκυκλο ήταν της χούντας», όπως έγραψαν χαρακτηριστικά ο Γιώργος Μπέρτσος, ο Γιάννης Βούλτεψης και ο Γιώργος Ρωμαίος, «το δημοσιογραφικό τρίκυκλο» όπως επονομάστηκε, το οποίο συνέβαλε αποφασιστικά στην αποκάλυψη και διαλεύκανση του στυγερού αυτού πολιτικού εγκλήματος.

     Όταν άρχισε να στερεύει ο «Πακτωλός» των αμερικάνικων δολαρίων, εξαιτίας της διεθνούς οικονομικής κρίσης το 1971, η Χούντα, για να διατηρήσει την αρπάγη της στην εξουσία, αποπειράθηκε να μεταμφιεστεί, να «πολιτικοποιηθεί» με τη δοτή κυβέρνηση Μαρκεζίνη. Ήδη, όμως, είχε αρχίσει η ανοιχτή αμφισβήτησή της με την κατάληψη της Νομικής το Φλεβάρη του 1973. Εκεί όπου είχαν «σκάψει» οι αντιδικτατορικές οργανώσεις βλάστησε ένα ανατρεπτικό νεολαιίστικο κίνημα που ενσωμάτωνε τις καλύτερες αγωνιστικές παραδόσεις του λαού μας και εμπνεόταν από το διεθνές κίνημα αμφισβήτησης των νέων. Ήταν η γενιά της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Πνίγοντας στο αίμα την εξέγερση, η Χούντα δεν απέφυγε το μοιραίο. Αντίθετα επιτάχυνε την πτώση της με την πραξικοπηματική ανατροπή του Μακάριου, που οδήγησε στην κατοχή και διχοτόμηση της Κύπρου.

   Το κενό εξουσίας που προέκυψε την πτώση της Χούντας, καλύφθηκε με έναν παρασκηνιακό συμβιβασμό των αμερικανο-ΝΑΤΟικών ηγετικών κύκλων και των συντηρητικών πολιτικών δυνάμεων της χώρας-γεγονός που δεν ικανοποιούσε τη λαϊκή απαίτηση για ριζικές πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές.  Ακόμα και η λεγόμενη «αποχουντοποίηση» άφησε στο απυρόβλητο πολλούς από τους υπηρέτες της Χούντας που εμφανίζονται σήμερα ως «τιμητές» ή «σωτήρες» στη δημόσια ζωή της χώρας.  Έτσι, όχι μόνο δεν «έδωσαν τη Χούντα στο λαό», αλλά και μετέτρεψαν τα διαρκή εγκλήματά της σε «στιγμιαία» παραπτώματα! Γι’ αυτό και οι μεταδικτατορικές δημοκρατικές – κοινωνικές κατακτήσεις δεν αποτελούν παραχωρήσεις των κυβερνήσεων της «μεταπολίτευσης» αλλά είναι καρπός σκληρών κοινωνικών αγώνων.

Στη σημερινή ημερίδα δεν σκοπεύουμε να αντικαταστήσουμε την ιστορία με τη «μνήμη της ιστορίας», όπου αποθεώνονται οι νεκροί, τα θύματα της ιστορίας, αυτοί που υπέστησαν τα κακά της ιστορίας, σύμφωνα με τις οδηγίες των εννέα «σοφών» που ξαναγράφουν την ιστορία της Ευρώπης. Το παρελθόν με αυτόν τον τρόπο «μουσιοποιείται», μετατρέπεται σε τετελεσμένο χρόνο, σε ένα κλειστό χώρο στον οποίο συντελέστηκε «το κακό» το οποίο ευθύνεται για την ανθρώπινη τραγωδία. Έτσι απουσιάζει η ιστορία ως λόγος, ως διανοητική λειτουργία προσέγγισης όχι των νεκρών αλλά των ζωντανών του παρελθόντος, ως κριτική προσπάθεια προσέγγισης των περιπετειών των κοινωνιών, των συγκρούσεων τους, των ιδεολογιών τους, των πολιτικών τους, των αντιφάσεων τους. Θα απουσιάζει δηλαδή το παρελθόν ως ένας δυναμικός χώρος άσκησης της πολιτικής (με την ευρεία έννοια του όρου), ως ένας χώρος σε διαλεκτική σχέση με το παρόν και το μέλλον –ένας ανοικτός χώρος συνεχούς διαλόγου  και αναμέτρησης  των κοινωνιών με το παρελθόν τους.

Τη σημερινή ημερίδα αφιερώνουμε τιμητικά στους άξιους του κλάδου των εκπαιδευτικών που, παρά τις σκληρές προσωπικές διώξεις υπερασπίστηκαν την εκπαιδευτική αξιοπρέπεια, την ελευθερία της Παιδείας και τη Δημοκρατία.

Αν «ο αγώνας της μνήμης εναντίον της λήθης δεν είναι παρά ο αγώνας της ελευθερίας εναντίον της τυραννίας», τότε οποιαδήποτε αναφορά στον Αντιδικτατορικό Αγώνα και την εξέγερση του Πολυτεχνείου αποκτά νόημα στο βαθμό που αναδεικνύει την αντίσταση, την αγωνιστική-συνειδητή στάση ζωής, σε κινητήρια δύναμη της Ιστορίας.

 Η ιστορική αυτή παρακαταθήκη είναι ζωτικής σημασίας στις σημερινές  συνθήκες όπου η «κατάσταση εξαίρεσης» έχει μετατραπεί σε κανόνα, σε κοινωνικό κανιβαλισμό που καταβροχθίζει ακριβοπληρωμένα ανθρώπινα δικαιώματα και νεκρανασταίνει το τέρας του ναζισμού. Όταν, μισό αιώνα από το «15% για την Παιδεία» και 40 χρόνια από το αιματοβαμμένο «ψωμί-παιδεία–ελευθερία» του Πολυτεχνείου, με την «επικαιροποίηση» του Μεσοπρόθεσμου Προγράμματος πετσοκόβονται οι εκπαιδευτικές δαπάνες κατά 14,2% (!) Όταν με το νέο «Πειθαρχικό Δίκαιο» για τους Δ.Υ. καταργείται το «τεκμήριο της αθωότητας», όταν τίθενται σε αναγκαστική αργία και κινδυνεύουν με απόλυση όσοι /ες «δεν συμμορφώνονται προς τας υποδείξεις».

Θεσσαλονίκη, 19-4-2013