ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΝΗΜΟΝΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΕΥΡΩΠΑϊΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ

ΑΡΘΡΟ ΣΤΟ ΕΝΘΕΤΟ ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗΣ ΑΥΓΗΣ (11-5-14)

ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΚΑΙ ΣΕ ΑΡΧΕΙΟ WORD

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΝΗΜΟΝΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ

του Θέμη Κοτσιφάκη*

Εδώ και τέσσερα χρόνια ένα αγωνιώδες ερώτημα βασανίζει τους ανθρώπους του μόχθου και της δημιουργίας: Μπορεί να δοθεί άραγε ένα τέλος σε αυτή τη βάρβαρη, ανελέητη πολιτική της πιο στυγνής λιτότητας, των συνεχών περικοπών στις κοινωνικές δαπάνες, της αποστέρησης των κοινωνικών αγαθών και της περιστολής των δικαιωμάτων, που ασκείται με αφορμή την οικονομική κρίση;

Μπορεί να υπάρξει διέξοδος από αυτή τη βάρβαρη επίθεση που έχει εξαπολύσει η εγχώρια εξουσία, με τις ευλογίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και με την «ευγενή» σύμπραξη του ΔΝΤ και άλλων διεθνών οργανισμών, όπως του ΟΟΣΑ και της Παγκόσμιας Τράπεζας;

Μπορεί να υπάρξει δίχτυ προστασίας των πολιτών, ιδίως των πιο αδύναμων οικονομικά, από αυτή την καταιγίδα των αντιλαϊκών μέτρων που καταστρέφουν κάθε δημιουργική προσπάθεια πριν καν προλάβει να ανθίσει και να καρπίσει;

Ιδίως οι πολίτες των χωρών του ευρωπαϊκού νότου, που πλήττονται καίρια από αυτή την πολιτική, κατανοούν μέρα τη μέρα ότι οι αγώνες τους δεν έχουν πια επίδικο τη βελτίωση κάποιων από τους παράγοντες της διαβίωσής τους, αλλά την ίδια την επιβίωσή τους. Εργασιακά δικαιώματα αφαιρούνται, οι αποδοχές τους συρρικνώνονται, η υγεία και η παιδεία, η κοινωνική πρόνοια και η κοινωνική ασφάλιση υποβαθμίζονται καθοριστικά και ανοίγει ο δρόμος προς την ιδιωτικοποίηση. Σε ορισμένες χώρες μάλιστα τόσο οι εργασιακές συνθήκες όσο και η διασφάλιση των πιο βασικών κοινωνικών αγαθών κινούνται στα όρια της εξαθλίωσης. Το ίδιο συμβαίνει και με τους πολίτες των χωρών της ανατολικής Ευρώπης, αλλά και με συγκεκριμένα κοινωνικά στρώματα των υπόλοιπων χωρών, είτε αυτές βρίσκονται κάτω από το θανάσιμο σφιχταγκάλιασμα μνημονίων είτε όχι.

Γι’ αυτούς τους λόγους η εναγώνια αναζήτηση μιας διεξόδου αποτελεί σήμερα για τον κόσμο της εργασίας μια επιτακτική ανάγκη. Και αυτήν ακριβώς την ανάγκη έρχονται να καλύψουν οι πολύμορφοι αγώνες των εργαζομένων όλη αυτή την περίοδο. Σε αυτή την ανάγκη έρχεται να ανταποκριθεί και ο ΣΥΡΙΖΑ.

Πολιτική του «σοκ και δέος» στην Ελλάδα

Στη χώρα μας, όπου η εφαρμογή των μνημονίων αποτελεί «εργαστήριο εφαρμογής» της πιο ακραίας νεοφιλελεύθερης πολιτικής, ήδη οι κοινωνικές επιπτώσεις αυτών των πολιτικών είναι δραματικές για το σύνολο των εργαζομένων, αλλά ιδιαίτερα για το πιο ευαίσθητο κομμάτι της, τη νεολαία. Έτσι:

• η ανεργία των νέων (κάτω των 25 χρονών) αυξήθηκε δραματικά αγγίζοντας το 60%, όταν στην ΕΕ βρίσκεται στο 23,5%,
• το ποσοστό των νέων χωρίς πρόσβαση ούτε στην εργασία ούτε στην εκπαίδευση ούτε σε δομές κατάρτισης  (ΝΕΕΤ, Non Employment, Education and Training) ανέβηκε στο 21% το 2012, από το 12% που ήταν το 2008,
• οι δείκτες φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού των νέων κάτω των 18 ετών αυξήθηκε από το 26% που ήταν το 2005 στο 35,4% το 2012. Φαινόμενα υποσιτισμού εμφανίζονται στα σχολεία.

Παράλληλα, στη δημόσια εκπαίδευση έχουμε 35% μείωση των δαπανών από το 2009, κλείσιμο και συγχωνεύσεις πάνω από 2.000 σχολείων, κατάργηση υποστηρικτικών εκπαιδευτικών δομών και αύξηση του αριθμού των μαθητών σε κάθε τάξη.

Όσον αφορά τους εκπαιδευτικούς, μειώθηκε κατά  30% ο συνολικός αριθμός τους. Ιδιαίτερα χτυπήθηκε η δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Τέθηκαν σε διαθεσιμότητα 2.500 καθηγητές της Τεχνικής Εκπαίδευσης. Η κυβέρνηση προχωρά στις πρώτες, μετά από τουλάχιστον 100 χρόνια, απολύσεις μόνιμων εκπαιδευτικών αυτές τις μέρες. Η μείωση των αποδοχών των εκπαιδευτικών έφτασε έως και το 45%. Επιδεινώθηκαν οι συνθήκες εργασίας τους (αύξηση ωραρίου,  υποχρεωτικές μετατάξεις και μεταθέσεις, δημιουργία κλίματος φόβου και αυταρχισμού στα σχολεία). Η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών και των σχολείων συνδέθηκε με τις επιδόσεις των μαθητών, που θα προκύπτουν εφεξής από εθνικού τύπου εξετάσεις μέσω τράπεζας θεμάτων. Διαμορφώνεται έτσι ένα εργαλείο για την κατηγοριοποίηση και το κλείσιμο σχολείων και τη δημιουργία «δεξαμενών» για απολύσεις εκπαιδευτικών.

Ο νέος εκπαιδευτικός νόμος (4186/13) οδηγεί στην εντατικοποίηση των εξετάσεων και στην έξωση των μαθητών από το λύκειο και την προώθησή τους στην πρόωρη, στενή επαγγελματική κατάρτιση και τη μαθητεία ανηλίκων.

Πορτογαλία: παράλληλη πορεία

Στην Πορτογαλία η κυβέρνηση ισχυρίζεται πως «δεν γίναμε και Ελλάδα». Τα μέτρα που λαμβάνονται όμως είναι στην ίδια κατεύθυνση και οι επιπτώσεις τους ανάλογες. Τρία χρόνια μετά την Τρόικα και παρά τους ισχυρισμούς, και εκεί, για «επιτυχία» του προγράμματος προσαρμογής, το ΑΕΠ συνεχίζει να μειώνεται, το έλλειμμα είναι υψηλότερο από το αναμενόμενο και το δημόσιο χρέος ακολουθεί ανοδική πορεία. Την ίδια στιγμή οι περικοπές στους μισθούς, στις συντάξεις και στα κοινωνικά επιδόματα διευρύνουν το κοινωνικό χάσμα ακόμη περισσότερο. Η τεράστια αύξηση της ανεργίας είναι ο πιο δραματικός δείκτης της οικονομικής ύφεσης καθώς και της αυξανόμενης ανασφάλειας και φτώχειας στην πορτογαλική κοινωνία.

Το 2013 οι επενδύσεις στην εκπαίδευση (3,8% του ΑΕΠ) ήταν ίδιες με εκείνες του 1989. Όμως το 2014 ο Κρατικός Προϋπολογισμός φέρνει νέες περικοπές, 570 εκ. ευρώ. Αξίζει να σημειώσουμε ότι εφαρμόζεται πιλοτικό πρόγραμμα ενίσχυσης των ιδιωτικών σχολείων, με την εισαγωγή κουπονιών στο εκπαιδευτικό σύστημα και διατίθενται ήδη μέσω του προϋπολογισμού 20 εκ. ευρώ γι’ αυτό, Αυτό δείχνει ότι η κρίση χρησιμοποιείται προκειμένου να επιταχύνει τις νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις, δηλαδή την καταστροφή των δημόσιων υπηρεσιών και να προαγάγει την ιδιωτικοποίηση.

Οι σκληρές δημοσιονομικές περικοπές επιδεινώνουν τις εργασιακές συνθήκες των εκπαιδευτικών και την ποιότητα της δημόσιας εκπαίδευσης, και ο αντίκτυπός τους είναι αισθητός σε αρκετά επίπεδα: μειώσεις στους προϋπολογισμούς των σχολείων και των πανεπιστημίων, συρρίκνωση του σχολικού προγράμματος σπουδών (λιγότερες ώρες για τα καλλιτεχνικά, τις νέες τεχνολογίες, τα εργαστήρια, τα δικαιώματα των πολιτών κ.λπ.).  Και εδώ παρατηρούνται κλείσιμο και συγχωνεύσεις σχολείων, αύξηση του αριθμού των μαθητών ανά τάξη, αύξηση των ωρών διδασκαλίας, λιγότερη υποστήριξη στους μαθητές με ειδικές μαθησιακές ανάγκες, αύξηση της εγκατάλειψης σπουδών (στην ανώτερη εκπαίδευση), δραστική μείωση του αριθμού των εκπαιδευτικών (επισήμως η ανεργία στους εκπαιδευτικούς έχει αυξηθεί κατά 225% μεταξύ του 2009 και του 2011). Αυτή τη χρονιά περισσότεροι από 30.000 εκπαιδευτικοί είναι άνεργοι και χιλιάδες μόνιμοι εκπαιδευτικοί οδηγούνται σε απόλυση.

            Σε αυτό το πλαίσιο, της αυξανόμενης επαγγελματικής και εργασιακής αστάθειας χιλιάδων εκπαιδευτικών και ερευνητών, εντείνονται τα φαινόμενα απογοήτευσης και επαγγελματικής εξουθένωσης.

Με τις αλλαγές που προωθούνται απειλείται η δημοκρατική εκπαίδευση και η παιδαγωγική σκέψη που αναπτύχθηκαν στην Πορτογαλία μετά την Επανάσταση των Γαρυφάλλων (25/4/74), και ευνοείται η εκπαίδευση των ανισοτήτων, με την εισαγωγή περισσότερων εθνικών εξετάσεων και τη δημιουργία εκπαιδευτικών δρόμων που οδηγούν στην πρόωρη έξοδο αλλά και την στενή κατάρτιση Πρόσφατα καθιερώθηκαν μαθήματα επαγγελματικής κατάρτισης για μαθητές άνω των 13 ετών.

           

Ευρωπαϊκή εκπαιδευτική πολιτική

Η εκπαιδευτική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) εγκλωβίζεται ολοένα και περισσότερο στις αντιλήψεις του νεοφιλελευθερισμού, στοιχείο που διακρίνεται τόσο στα κείμενα που παράγει όσο και στις δράσεις που προωθεί. Παράλληλα, αξιοποιεί τη δραστηριότητα άλλων διεθνών οργανισμών που κινούνται στην ίδια γραμμή, όπως ο ΟΟΣΑ και η Παγκόσμια Τράπεζα. Παρά το γεγονός πως η εκπαίδευση κάθε κράτους θεωρείται εθνική υπόθεση και η συμβολή της Ε.Ε. επικουρική, τελικά η Ε.Ε. έχει αναπτύξει μηχανισμούς μέσω των οποίων προωθεί μια εκπαιδευτική πολιτική που κυριαρχείται από τα δόγματα και τις πρακτικές του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Αυτή η πολιτική επιβάλλεται σε όλες τις χώρες μέλη της Ε.Ε., οι κυβερνήσεις των οποίων είναι έτσι και αλλιώς πρόθυμες να την ακολουθήσουν.

Μέσα κυρίως από δύο κείμενα - οδηγίες που έχει εκδώσει πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή «Το σχολείο του 21^ου αιώνα» και το «Ανασχεδιασμός της εκπαίδευσης», διακρίνεται μια σοβαρή μετατόπιση που επιχειρείται από τη συνολική γνώση στην εκμάθηση δεξιοτήτων, καθώς και μια σοβαρή και επικίνδυνη αλλαγή ως προς τις αξίες που μεταδίδονται μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος στους νέους. Είναι χαρακτηριστικό πως, ενώ δεν γίνεται καμία αναφορά στις ανθρωπιστικές αξίες και στην παιδαγωγική, δίνεται έμφαση στο να περάσουν σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες οι «αξίες» του ανταγωνισμού και της επιχειρηματικότητας. Είναι τα υλικά που απαρτίζουν το «σχολείο της αγοράς».

«Οι προσπάθειες», αναφέρεται στο κείμενο για τον ανασχεδιασμό της εκπαίδευσης, «πρέπει να επικεντρωθούν στην ανάπτυξη εγκάρσιων δεξιοτήτων και ιδίως επιχειρηματικών δεξιοτήτων». Δίνεται ιδιαίτερο βάρος στην ανάπτυξη επιχειρηματικών δεξιοτήτων, οι οποίες «δεν συμβάλλουν μόνο στη δημιουργία νέων επιχειρήσεων, αλλά και στην απασχολησιμότητα των νέων». Κατευθύνει δε τα κράτη μέλη «να προωθήσουν τις επιχειρηματικές δεξιότητες» ακόμα και από το δημοτικό σχολείο!

Η παρέμβαση λοιπόν στο ιδεολογικό μέρος και στις αξίες της εκπαίδευσης είναι σοβαρότερη και πιο ύπουλη, γιατί δεν γίνεται εύκολα αντιληπτή, δεν είναι πάντα τόσο αναγνωρίσιμη όσο οι περικοπές στις δαπάνες, αλλά και γιατί η Ε.Ε. χρησιμοποιεί συχνά μια γενικόλογη ρητορική για την ποιότητα της εκπαίδευσης, την εξάλειψη των διακρίσεων κ.λπ.

Για ένα άλλο σχολείο

Οι αρχές μας για ένα άλλο σχολείο μπορούν να συμπυκνωθούν στα παρακάτω:

Ø Διαφύλαξη του δωρεάν και δημόσιου χαρακτήρα της εκπαίδευσης.

Ø 12χρονη υποχρεωτική εκπαίδευση με ενιαία χαρακτηριστικά και 2 χρόνια προσχολικής αγωγής.

Ø Έμφαση στην αρμονική και ολόπλευρη καλλιέργεια της προσωπικότητας των νέων.

Ø Αναπροσανατολισμός των εκπαιδευτικών πολιτικών με έμφαση στις ανθρωπιστικές αξίες.

Ø Εμπέδωση της δημοκρατίας και της συμμετοχής στο σχολείο.

Ø Καταπολέμηση διακρίσεων και αποκλεισμών και σεβασμός στα δικαιώματα των παιδιών. Ανάπτυξη Ζωνών Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας για τη στήριξη των μαθητών με κοινωνικά κριτήρια.

Ø Η δημόσια εκπαίδευση – έρευνα αποτελεί βασικό μοχλό μιας ανάπτυξης, με σεβασμό στον άνθρωπο και το περιβάλλον.

Ø Αύξηση των δαπανών για την Παιδεία, ακόμη και σε περίοδο κρίσης. Η επένδυση στην εκπαίδευση είναι ένα από τα εργαλεία εξόδου από την κρίση. Αποτελεί επένδυση για ένα καλύτερο μέλλον.

Ø Μηδενισμός των δαπανών των οικογενειών για εξωσχολικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες.

Ø Βελτίωση των συνθηκών εργασίας και αμοιβών των εκπαιδευτικών, επιστημονική και κοινωνική τους στήριξη. Οι συνθήκες εργασίας των εκπαιδευτικών είναι οι συνθήκες μάθησης των μαθητών.

Απέναντι στις νεοφιλελεύθερες, αντιλαϊκές και αντιεκπαιδευτικές πολιτικές πρέπει να ενώσουμε τις δυνάμεις και να οικοδομήσουμε συμμαχίες με όλους τους εργαζόμενους και τα κοινωνικά κινήματα τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Οι πολύμορφοι αγώνες των εκπαιδευτικών, της εκπαιδευτικής κοινότητας αλλά και συνολικά όλων των εργαζόμενων στην Ελλάδα, στην Πορτογαλία, στην Ισπανία, σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, ενάντια στη νεοφιλελεύθερη πολιτική είναι η κινητήρια δύναμη για να νικήσει η κοινωνική και πολιτική αριστερά. Όρος και προϋπόθεση για τη νίκη αυτή είναι η ύπαρξη ενός μαζικού, δυνατού, μαχητικού, οργανωμένου λαϊκού κινήματος. Γιατί χωρίς αυτό δεν μπορεί να υπάρξει η μεγάλη κοινωνική αλλαγή που επιδιώκουμε.

Η πολιτική λιτότητας και καταστροφής των κοινωνικών δομών, που ασκεί ο νεοφιλελευθερισμός, μπορεί να ανατραπεί, αρκεί να το πιστέψουμε και να το οργανώσουμε έχοντας εμπιστοσύνη στις δυνάμεις των λαών της Ευρώπης. Και το πρώτο βήμα μπορεί να γίνει με τις τριπλές εκλογές που έχουμε μπροστά μας.

Αθήνα, 28/4/14

*Ο Θέμης Κοτσιφάκης είναι πρόεδρος της ΟΛΜΕ

και υποψήφιος για την ευρωβουλή με τον ΣΥΡΙΖΑ